Các nghệ nhân thường không chỉ lấy cảm hứng từ thần thoại Maori mà còn từ nhiều nền văn hóa khác. Họ cũng minh họa lòng kính trọng sâu xa đối với thế giới thiên nhiên và thần linh ở đây. Bằng các biểu tượng như Bound Toki, Mere, Hei Tiki...

Biểu tượng Hei Matau:

Là cách chạm khắc mặt đeo bằng ngọc bích hình lưỡi câu được cách điệu, thể hiện sự thịnh vượng, sung túc và sức mạnh. Chúng cũng được xem như bùa may mắn, đặc biệt cho những ai lưu thông đi lại trên biển. Hei Matau là biểu tượng của quyền lực và quyền hành được người Maori tôn sùng.

Biều tượng Twist:

Mặt ngọc bích hình xoắn, hình xoắn xít biểu thị nhiều nẻo đường đời và lối đi của tình yêu, và do đó được xem như biểu tượng của sự vĩnh hằng cố hữu.

- Hình xoắn đơn (single twist) đặc biệt biểu thị sự kết nối mãi mãi của hai con người. Cho dù đôi khi phải xa nhau trên chặng đường đời, họ lại sẽ luôn luôn tìm lại đến nhau để chia sẻ cuộc sống và hòa quyện vào nhau.

- Hình xoắn biểu trưng cho sức mạnh của tình bằng hữu, lòng trung thực và tình yêu sẽ kéo dài mãi mãi. Hình xoắn Twist đôi lúc được kết hợp các hình thái truyền thống khác như Koru và Hei Matau.

Các biểu tượng khác:

1. Bound Toki:

- Còn gọi là Bound Poumanu Toki hay là Rìu (Adze), đây là một dụng cụ được người Maori sử dụng, mang biểu tượng của sức mạnh, lòng can đảm đối với kẻ thù.

2. Mere:

- Đối với người Anh và Mỹ thì cái "chùy" (chày) là biểu tượng của quyền lực và quyền hành. Còn đối với người Maori ở New Zealand, hậu duệ của người Polynesia, thì chiếc vồ ngắn mà họ gọi là Mere (phát âm là /mi:ri:/), được chạm khắc từ gỗ cứng hoặc từ ngọc bích nephrite địa phương.

- Mere thoạt đầu được sử dụng trong trong chiến tranh như vũ khí truyền thống cầm tay có hai cạnh gần như dẹt và một đầu tròn được vạt bén để đâm, thọc hơn là để chém như hình dạng giống như lưỡi rìu của nó. Thường được chạm khắc từ nhiều loại ngọc bích nephrite khác nhau ở New Zealand gọi là inanga, một chiếc Mere được đeo quanh cổ tay qua một sợi dây bện xỏ qua một cái lỗ khoan. Đây là biểu tượng của lãnh đạo và được truyền lại cho con cháu như vật gia truyền. Mere pounamu là một chiếc vồ được làm bằng ngọc bích.

3. Hei-Tiki:

- Hei-Kiti (phát âm là /haiki:ti:/) là vật đeo trang sức của người Maori, có nghĩa là “mặt đeo dây chuyền có hình tượng người.” Hei-Tiki thường được làm bằng ngọc bích và được đeo quanh cổ.

- Hei-Tiki cũng được gọi ngắn gọn là Tiki, một từ ngữ ngày nay chỉ các hình tượng người khổ lớn được chạm khắc trên gỗ hoặc những hình chạm khắc bằng gỗ được dùng để đánh dấu những nơi thiêng liêng.

- Các tượng Hei-Kiti thường làm bằng ngọc bích được tìm thấy khắp nơi ở New Zealand. Một biên niên sử về tượng Hei-Tiki, nổi tiếng nhất trong số các đồ trang trí của người Maori, đây là nguyên nhân giải thích lịch sử của người Maori gắn liền với ngọc bích.

- Một thuyết về gốc gác gợi ra mối tương quan với Tiki, con người đầu tiên trong truyền thuyết Maori. Theo Hotario Gordon Gobley, quân nhân và nghệ nhân sưu tập đầu người mặt xăm của người Maori và sưu tập đồ cổ người Anh, tác giả “A History of the Maori Tiki”, có hai ý nghĩa trong biểu tượng của Kiti, một là hình tượng tưởng nhớ đến tổ tiên, hai là biểu tượng của nữ thần của trẻ thơ Hineteiwaiwa.

- Cách phân tích hợp lý đằng sau ý nghĩa thứ nhất là chúng thường được chôn chung với người giữ chúng (kaitiaki) đã chết và sẽ được lấy lại, được đặt vào nơi đặc biệt và lấy ra vào những lúc có tang chế (tangihanga). Vì có liên quan đến Hineteiwaiwa (nữ thần của trẻ thơ) nên Tiki thường được gia đình của người chồng trao cho người vợ khi người này gặp khó khăn trong việc thai nghén. Theo Hotario Gordon Gobley thì có tính tương đồng giữa Tiki với Phật Thích Ca, thường được làm bằng ngọc bích. Ông cho rằng người Maori rất có thể đã mất hẳn kí ức về nguồn gốc các tượng Phật. Cho nên điều này thường gợi ý về nguồn gốc cổ xưa về Phật giáo của chủng tộc, có thể là Sri Lanka.

- Trước đó người Maori đã chạm khắc tương đối ít Hei-Tiki cho đến khi Thuyền trưởng Cook đến. Giống như những du khách ngày nay, thủy thủ đoàn mê mệt với các đồ lưu niệm bằng ngọc bích, cho nên người Maori bắt đầu làm rất nhiều mặt đá ngọc bích để trao đổi buôn bán với các đồ vật bằng kim loại của người Anh, Pháp và Mỹ, những thứ mà theo lời Russel Beck, “Họ bắt đầu chế tác lại Rìu bằng ngọc bích của họ và các hình tượng khác mà vẫn không đáp ứng đủ được yêu cầu.”

- Vào giữa thế kỷ 19 nhiều thợ chạm khắc ngọc Châu Âu ở Dunedin, ở bờ biển phía đông của Đảo Nam (South Island), bước vào việc chế tác các bản sao Hei-Tiki, các loại mặt đeo hình tượng khác và Mere. Họ bán mão cả đồ chạm khắc ngọc bích không thuộc Maori của họ cho người Maori trên Đảo Bắc (North Island) để bán lại. Sau đó người Maori đã bán một số cho người Anh-New Zealand và những người khác thì bán cho các tay thương buôn nước ngoài. Các viện bảo tàng khác nhau trên thế giới hiện nay trưng bày các biểu tượng Ngọc Bích nghệ thuật đa phần có nguồn gốc của người Maori.

- Trước cuối thế kỷ 19 người Maori bản địa mê mẩn chạy theo văn hóa Anh đến độ họ không còn chạm khắc ngọc bích theo phong cách truyền thống nữa mà chế tác theo yêu cầu của du khách đặt để làm quà lưu niệm khi đến New Zealand. Ngoài Idar-Oberstein của Đức, New Zealand trở thành một trong những thành phố hàng đầu về chạm khắc đá của thế giới.

- Trong khoảng từ năm 1896 đến 1914, bốn gia đình ở Idar đã bán được hơn một triệu Hei-Tiki được chạm khắc ở Đức, người Maori đã làm ngọc bích suốt một nghìn năm lịch sử của họ. Hubert Dalheimer là người đã nhập cảng nephrite của New Zealand trước Thế chiến Thứ nhất đã nói, bố ông đã quan sát và nói rằng, “Chúng ta chẳng bao giờ biết được tất cả các hình tượng này sẽ đi đâu, và rồi chúng ta sẽ bắt đầu thấy tác phẩm của chính mình- hei tiki của Maori, được trưng bày trong các viện bảo tàng Châu Âu.”

4. Inukshuk:

- Một hình tượng độc đáo khác liên quan đến văn hóa của các dân tộc sống ở cực bắc Canada mà chúng ta không thể không nhắc tới, đó là Inukshuk.

- Thời xa xưa những hình tượng bí ẩn bằng đá tảng được gọi là Inukshuk được tìm thấy khắp nơi trên thế giới, nhưng chỉ còn một số ít còn tồn tại ở vùng địa Bắc cực.

- Đây là những tượng đài được người Inuit dựng bằng đá thô với nhiều hình dạng khác nhau và mục đích khác nhau như để liên lạc và sinh tồn, để chỉ hướng đi cho người đi đường, để cảnh báo nguy hiểm tiềm tàng, để đánh dấu một địa điểm tôn nghiêm hay tượng đài của một nhân vật được yêu mến, để hổ trợ trong việc săn tuần lộc (caribou).

- Theo nghĩa truyền thống của Inukshuk là “Ai đó đã từng ở nơi này”, hoặc “Bạn đang đi đúng đường.” Một Inukshuk có thể là một tảng đá đơn độc, lớn hay nhỏ hay nhiều tảng đá tròn hay dẹp xếp chồng cân bằng lên nhau. Truyền thống của người Inuit cấm phá hủy các Inukshuk.

- Sự xếp đặt các tảng đá cũng nói lên mục đích của người làm dấu. Hướng của cánh tay hay chân của Inukshuk có thể chỉ hướng của một con kênh mở ra để giao thông được, hay một thung lũng dẫn đường đi băng qua núi non. Một Inukshuk không có tay, hay gắn trên đầu gạc hươu nai là chỉ dấu nơi cất giấu thực phẩm để sống qua mùa đông.

- Một Inukshuk có hình dạng người được gọi là Inunnguaq. Kiểu cơ cấu này tạo nền tảng cho logo của Thế vận hội Mùa đông 2010 được thiết kế bởi nghệ nhân Elena Rivera MacGregor ở Vancouver. Người ta nhìn nhận rộng rãi rằng thiết kế này chính là Inukshuk đứng ở Vịnh English Bay ở Vancouver do nghệ nhân Alvin Kanak ở Rankin Inlet, Northwest Territories, sáng tác. Hữu nghị và hân hoan chào đón thế giới là ý nghĩa của cả Vịnh English Bay lẫn biểu tượng của Thế vận hội Mùa đông 2010.

5. Pi:

- Pi còn được gọi là Đồng Điếu, là những mặt đá hình tròn trơn, phẳng dẹt, có lỗ tròn ở giữa, không trang trí hoặc được chạm khắc chú Ommani. Lý tưởng nhất là Đồng Điếu có lỗ tròn nằm ở giữa có đường kính bằng một phần năm đường kính của cả mặt. Đồng Điếu có hình tròn là biểu tượng của trời, đem lại nguồn năng lượng mạnh tích cực, có hình tròn như đồng tiền biểu trưng cho tiền tài giàu có. Đồng Điếu ngọc bích là mặt đeo đầy đủ ý nghĩa nhất trong tất cả các hình thái làm bằng ngọc bích. Biểu tượng này trông giống như chiếc bánh rán ở Mỹ nên còn được gọi là Donut hay doughnut (bánh rán).

TheGioiDaQuy.net